W najbliższym czasie, bo już 2 kwietnia, czeka nas niecodzienne wydarzenie. W progach Sopockiego Domu Aukcyjnego bowiem odbędzie się aukcja militariów i przedmiotów z nimi związanych. Pośród kilkudziesięciu wystawionych eksponatów, które szukają swoich nowych właścicieli, znajduje się kilka, które zwracają uwagę swoimi walorami użytkowymi docenianymi w okresie II Rzeczypospolitej.
Dwudziestolecie międzywojenne to czas, gdy taktyka walki wielkich jednostek kawalerii, w rozwiniętych szykach konnych, gdzie w codziennym użyciu była lanca i szabla, odchodziła szybkimi krokami do lamusa. Szabla… element uzbrojenia, który nieodzownie kojarzy się z polską tradycją i sławą pól bitewnych. Oręż, niegdyś przypasany do boku każdego szlachetnie urodzonego, później stały element wyposażenia oficerów oraz żołnierzy broni jezdnych.
SZABLA POLSKA WZ. 21 i 21/22
Szable tego wzoru były najpopularniejszymi szablami w okresie dwudziestolecia międzywojennego. Zostały wprowadzone w Wojsku Polskim rozkazem Ministra Spraw Wojskowych nr 280 z 12 kwietnia 1921 r. jako regulaminowa broń dla wszystkich rodzajów sił zbrojnych. Początkowo dla szabli zatwierdzono wzór głowni, która była szlifowana w jedną bruzdę przygrzbietową, jednak już w rozkazie nr 79 z dn. 31 stycznia 1922 r. w szablach oficerskich dopuszczono głownię z trzema wąskimi bruzdami. Niejednokrotnie zdarzało się jednak, że oficerowie, mając na uwadze własne preferencje, zlecali obsadzanie, w regulaminowych rękojeściach, głowni różnego typu, o czym poniżej. Prócz szabli w wersji oficerskiej produkowane były również szable podoficerskie wz.1921/22 i żołnierskie wz.1921. Zachowywały one kształt szabli oficerskiej, ale różniły się materiałami z jakich były wykonane.
Szabla wz.21 dla szeregowych, tzw. „żelaźniak”
Wyróżniała się drewnianym polerowanym trzonem długości 11 cm, stalową oprawą rękojeści i jelcem długości 12-13 cm. Głownia z polerowanej stali długości 80 cm, szerokości 3,6 cm, krzywiźnie 3,2 cm była obustronnie szlifowana wklęsło w bruzdę i miała obosieczne pióro z długości 26 cm, na wewnętrznym płazie u nasady znajdował się znak firmowy. Stalowa pochwa nie była niklowana. Szable w tej wersji produkowane były głównie przez firmy G. Borowskiego i A. Manna w Warszawie. Trafiają się również bardzo rzadkie egzemplarze wyprodukowane przez firmę W. Gorzkowskiego oraz Zakłady Polski Metal - POLMET. Szable wz.1921 w wersji dla szeregowych pojawiły się w kawalerii już w połowie 1920 roku, jednak z powodu złej jakości stali, szable te wycofano z użycia po 1930 roku. Wycofano je również ze Szkoły Podchorążych Artylerii w Toruniu. Do 1939 roku zachowały je w uzbrojeniu dywizjony artylerii konnej, pułki artylerii lekkiej, szwadrony KOP, tabory i szwadrony w składach dywizji piechoty. W roku 1929 firma A.Mann dokonała sprzdaży 400 szabel tego wzoru do Estonii za cenę 17.640 zł za kontrakt.
Szabla wz.21 podoficerska
Szabla w wersji dla podoficerów nie została określona żadnymi przepisami. Zgodnie z przepisami, szabla wz. 1921/1922 (oficerska) przysługiwała w omawianym okresie chorążym, natomiast podoficerom jazdy fasowano szable wzoru żołnierskiego. Mimo to niektórzy podoficerowie (od sierżanta wzwyż) nosili szable wzoru oficerskiego, z pewnymi modyfikacjami, co było zwyczajowo tolerowane w całym ówczesnym wojsku. Szabel tego wzoru używali również oficerowie Polskiej Policji Państwowej, Straży Granicznej i Straży Więziennej. Ta wersja, prócz żołnierskiej, jest też dzisiaj chyba najbardziej poszukiwanym rarytasem wśród kolekcjonerów. Charakteryzowała się mosiężną, niklowana lub polerowaną, rękojeścią zamkniętą (do rzadkości należą szable tylko z rękojeścią mosiężną), z drewnianym trzonem o długości 12 cm, lakierowanym na czarno i wymodelowanym w poprzeczne karbowania (bez oplotu – choć często go „dorabiano” z drucianej plecionki koloru srebrnego). Jelec miał długość 12,5 cm, a wąsy 7 cm. Głownia z polerowanej stali długości 80 cm, szerokości 3,6 cm, krzywiźnie 3,2 cm była obustronnie szlifowana wklęsło w bruzdę i miała obosieczne pióro z długości 26 cm, na wewnętrznym płazie u nasady znajdował się znak firmowy. Pochwa wykonane były ze stalowej niklowanej blachy, miała jeden pierścień z ruchomym koluszkiem i zwieńczona była ostrogą. Ciężar szabli z pochwą wynosił ok. 1,5 kg, bez pochwy ok. 0,9 kg. Głównymi producentami tych szabel były zakłady G. Borowskiego i A. Manna w Warszawie.
Szabla wz.1921/22 oficerska
Szabla ta wzorowana była na formie szabli podoficerskiej wz 1921, różniła się od niej trzonem rękojeści obciąganym czarną cielęca skórą (również jaszczurem). Poprzeczne karbowania rękojeści wypełnione były splecionym podwójnie mosiężnym drucikiem. Szable dla oficerów produkowane były przez zakłady G. Borowskiego i A. Manna, warszawską Fabrykę Wyrobów Metalowych Konrada Jarnuszkiewicza i lwowską firme „ARMA” (produkującą rękojeści). Głownie przepisowych szabel wzoru oficerskiego miały 80 cm długości, 3,6 cm szerokości, krzywiznę na 3,2 cm. Były obustronnie szlifowane wklęsło w bruzdę i miały obosieczne pióro długości 22 cm. Pochwy szabel oficerskich wykonane były ze stalowej niklowanej blachy. Miały dwa pierścienie nośne z ruchomymi koluszkami i ostrogę.
Szabla wz. 21/22 – zamówienia prywatne
Oprócz szabel przepisowych, w bardzo dużej ilości występowały egzemplarze wykonywane na prywatne zamówienia oraz szable, w które oficerowie zaopatrywali się na własny koszt. Różniły się one od przepisowych parametrami rękojeści i głowni - zazwyczaj miały więcej bruzd lub strudzin, większą krzywiznę, itp. Większość szabel prywatnych zamawiana była w Fabryce Broni Siecznej Gabriela Borowskiego w Warszawie. Miały one często charakterystyczny, trawiony kartusz, wewnątrz którego przedstawiana była sylwetka orła - godła państwowego oraz napisy. Najczęściej występujące to: "Honor i Ojczyzna", sporadycznie "Za honor i ojczyznę" czy "Nie rzucim ziemi skąd nasz ród". Innymi producentami takich szabel byli: Alfons Mann z Warszawy (Fabryka i Skład Narzędzi Chirurgicznych i Wyrobów Stalowych Ostrych Alfonsa Manna), Fabryka Wyrobów Metalowych Konrada Jarnuszkiewicza w Warszawie, krakowski "CENZOR" czy lwowska "ARMA".
Oficerskie szable prywatne wytwarzała również firma Carla Eickhorna w Solingen (bardzo znana, sygnująca swoje wyroby napisem: „Carl Eickhorn – Solingen”). Szable te są bardzo rzadko spotykane. Różnią się od przepisowego wzoru kształtem rękojeści i głowni. Głownie są szlifowane przeważnie w dwie lub trzy strudziny (nigdy w jedną). Ornamentacje mieszczą się w typie dekoracji szabel krajowych, tylko orzeł w koronie jest trochę odmiennego kształtu. Bardziej masywne rękojeści obciągane są czarną cielęcą skórą lub jaszczurem i zaopatrzone w mosiężny oplot. Do szabel prywatnych wzoru 1921/1922 czasem stosowano stare polskie głownie z XVIII i XIX w., jak również głownie szabel obcych wzorów. Np. używano bardzo wysoko cenionych rosyjskich kubanek (tj. szaszek wzoru kaukaskiego będących bronią czarnomorskich, terskich i kubańskich pułków kozackich, jak i carskiej straży przybocznej na przełomie XIX i XX w.) i dragonek wytwarzanych w Złatouście, czy też od austriackich i niemieckich (znacznie jednak rzadziej niż w wypadku szabel wz. 1917).
Szabla wz. 21/22 Honorowa
Szabla oficerska honorowa, tzw. Złota Szabla Pana Prezydenta wz. 1921/1922, była wręczana przez Prezydenta RP w latach 1927-1938 prymusom podczas promocji w szkołach podchorążych. Ich rękojeści i pochwy były typowe dla szabel oficerskich, głownie zaś wyróżniały się charakterystycznym ornamentem umieszczonym na obu płazach, a składającym się z: państwowego orła, panopliów z mieczami, mieczy w wieńcach laurowych, Krzyża Virtuti Militari i godła państwowego w oplocie stylizowanego ornamentu roślinnego. W taki ornament wkomponowany był napis: „Pierwszemu Szkoły Podchorążych…(nazwa szkoły), Ppor. … (imię i nazwisko)” – „Prezydent Rzeczypospolitej - (data)”, a na grzbiecie u nasady znajdował się ryty napis: „rys. i traw. …(stopień, imię i nazwisko, data)”.
Aby dopełnić klasyfikacji tej broni wspomnieć należy także o wersjach różniących się już wspomnianymi przykładami, np. długością i zakrzywieniem głowni, wykonywanych dla rodzajów broni, czy służb, np. piechoty czy Policji Państwowej. W tej ostatniej formacji dominowały, co prawda, u funkcjonariuszy niższych (podoficerowie i szeregowi) głównie szable wz. 21, ale też bardzo popularne były one w wersji krótkiej, tzw. „półszabla” (produkcji firmy „G. Borowski” z Warszawy). Funkcjonariusze wyżsi (oficerowie) nosili najbardziej powszechne szable polskie wz. 21/22, ale też popularnością cieszyły się m.in. szable francuskie wz. 1822 i rosyjskie wz.1909.
Jedną z najsłynniejszych szabli oficerskich wz. 21/22 jest chyba szabla mjr Henryka Sucharskiego – komendanta Wojskowej Składnicy Tranzytowej na Westerplatte, którą Niemcy, w dowód uznania po 7- dniowej obronie półwyspu, pozwolili mu nosić ją w niewoli.
Z szablą tą jest związana pewna, do końca nie potwierdzona historia… Otóż major, by dokonać przed Niemcami oficjalnej kapitulacji, wybrał się… w mundurze polowym. Dowódca niemiecki przyjmując ją wyraził uznanie dla bohaterskich obrońców, czego wyrazem było przyznanie dowódcy przywileju noszenia białej broni w niewoli. W celu uzyskania efektu propagandowego (zdjęcia) posłano żołnierzy do willi oficerskiej po mundur garnizonowy majora… i szablę, co też wykonali. Czy rzeczywiście, w związku z tym, na znanych zdjęciach major Sucharski występuje z własną szablą? Tego do końca nie wiadomo, ponieważ niemieccy żołnierze, wykonując sumiennie rozkaz dowództwa, wybrali broń ładniejszą, według nich przysługującą wyższemu oficerowi… A ta, jak niektórzy twierdzą, mogła należeć do kapitana Dąbrowskiego.
Właśnie kilka egzemplarzy tej białel broni, w tym rarytasy w postaci szabel szeregowych i jednej podoficerskiej, będzie można zobaczyć, a być może i stać się ich właścicielem już za kilka dni (2 kwietnia 2016) na wyjątkowej aukcji, w Sopockim Domu Aukcyjnym, w galerii w Gdańsku, przy ul. Długiej 2/3, o godz. 17.00
Katalog aukcji Militaria: http://files.sda.pl/files/10374/Katalog PDF.pdf
Wystawa przedaukcyjna czynna jest od 7 marca 2016 r., w dni powszednie, w godz. 11-18 i w soboty, w godz. 11-15.
Piotr Torłop
Zobacz również:
Unikalne polskie szable bojowe na gdańskiej aukcji militariów
Szable oficerskie francuskiej marynarki wojennej wz. 1837
Przybyli do Gdańska by zakupić stuletnią broń
Chcesz być na bieząco z informacjami ze świata historii? Jesteśmy na facebooku polnocnej.tv. Szukaj nas na Twitterze oraz wyślij nam maila.