Jednym z najbardziej charakterystycznych elementów architektury Żuław Gdańskich są oryginalne i niezwykle zdobne domy podcieniowe. Wiedzie po nich specjalny szlak, który warto zwiedzić zwłaszcza jesienią, kiedy Żuławy wyglądają najbardziej urokliwie
Szlak Domów Podcieniowych, którego początek znajduje się w Koszwałach, a meta w Koźlinach, należy do najciekawszych i najczęściej odwiedzanych szlaków turystycznych na Żuławach Gdańskich. Do Koszwał docieramy z Gdańska lub Elbląga autobusem PKS, a 5 – 6 godzinną pieszą wędrówkę rozpoczynamy sprzed domu podcieniowego w Koszwałach, dalej „czarnym” szlakiem przez Miłocin, Trutnowy, Osice, Steblewo, następnie wałem wiślanym do Koźlin, gdzie zakończymy około 20 km wyprawę. Z Koźlin autobusem PKS możemy dojechać do pobliskiego Tczewa lub do bardziej odległego Gdańska (przez Pruszcz Gdański).
Na trasie szlaku znajduje się wyjątkowo duża ilość wartościowych zabytków architektury, gotycko – barokowe kościoły, plebanie, domy podcieniowe oraz licznie zachowane XIX-wieczne, a niekiedy XVIII-wieczne zabudowania gospodarcze. Wtopione w przyrodę tworzą unikatowy krajobraz kulturowy, jakiego nie znajdziemy w innych częściach województwa pomorskiego.
Na szlaku obejrzymy siedem domów podcieniowych, z najokazalszym w Trutnowach . Prócz domów obejrzymy wspaniały kościół w Osicach, ruiny gotyckiego kościoła w Steblewie i spichlerz z XVIII w. w Koźlinach. Z wału wiślanego roztacza się rozległy widok na Żuławy Gdańskie i drugi brzeg Wisły, który swoim urokiem wynagrodzi trudy pieszej wędrówki.
Naszym zdaniem najładniejszy i najlepiej zachowany dom podcieniowy znajduje się we wsi Trutnowy. Zbudowany w latach 1720 – 1726, dla Georga Basenera, przez Petera Lettahn. Remontowany w latach 1933-34 z wymianą zniszczonych elementów drewnianych. W tym czasie zostały odrestaurowane dwa niezwykle dekoracyjne szczyty (zachodni i południowy, wcześniej ze względów bezpieczeństwa odeskowane). Remontowany również w 1958 r. W 1978 r. po wykwaterowaniu mieszkańców którzy doprowadzili dom do ruiny, przeprowadzono remont zabezpieczający. Od początku lat 80 XX w. własność prywatna małżeństwa Elżbiety Skirmuntt-Kufel i Daniela Kufel. Ma tu swoją siedzibę Stowarzyszenie Żuławy Gdańskie. Dom jest udostępniany turystom indywidualnym i grupom zorganizowanym do zwiedzania.
Bardzo dobre wrażenie robi dom podcieniowy w Koszwałach, którego majestatyczna bryła wznosi się na lekkim pagórku. Zbudowano go w 1792 roku. Remontowany był w latach: 1927, 1934 i 1959. Jest to konstrukcja murowana, otynkowana, z ryglową, wypełnioną żółtą cegłą wystawką i ryglowymi szczytami. Wystawka umieszczona jest w centralnej części ściany frontowej i wspiera ją 7 słupów oraz dwie ryglowe ścianki boczne. Dom jest prywatną własnością i nadal pełni funkcje mieszkalne.
Kolejny ciekawy i wyremontowany dom, który powstał z ruiny dzięki pieniądzom gminy Cedry Wielkie, to zbudowany w 1731 r., dom podcieniowy w Miłocinie, który został odrestaurowany w ostatnich latach i obecnie pełni nadal funkcję mieszalną. Wsparta na 8 słupach podcień z ozdobnymi elementami konstrukcji szkieletowej, która wypełniona jest ozdobną cegłą, jest niepowtarzalną budowlą, W obiekcie zachowała się wielka sień, a w planach jest odtworzenie dawnego folwarku, w skład którego wchodzić będzie ten oraz sąsiednie budynki.
W znacznie gorszym stanie jest – niestety – piękny dom w Steblewie To obiekt pochodzący z 2 połowy XVIII. Oparte na ceglanej konstrukcji parteru, szkieletowe piętro pokryte jest mandardowym dachem. Podcień domostwa wsparta jest na 8 słupach, ozdobnych kolumnach, które ustaiwone są na ceglanych cokołach. Do wnętrza obiektu prowadzą późnobarokowe drzwi. Ostatni remont budynku został przeprowadzony w 1959 r.
W Steblewie znajduje się jeszcze jeden podcień, który też wymaga remontu.
Już poza szlakiem domów podcieniowych, na gdańskiej Oruni, znajdują się jeszcze dwa podobne, bardzo ciekawe obiekty – to Lwi Dwór, czyli duży, dwupoziomowy dom podcieniowy z połowy XVII wieku. Obiekt znajduje się przy dzisiejszym Trakcie św. Wojciecha 297, na obszarze gdańskiego osiedla Lipce. Lwi Dwór jest typowym, dla ówczesnej zabudowy Żuław, budynkiem osadnictwa holenderskiego. Zbudowany został w technice szachulcowej. W budynku znajdowała się duża, przydrożna karczma. Do dzisiejszego dnia w niezmienionym kształcie zachowały się elementy drewnianej więźby dachowej i ówczesne rozwiązania ciesielskie. Pierwotny szkielet konstrukcji (wypełniony wikliną i gliną) został podczas robót remontowych w latach 60. XX wieku zastąpiony cegłami. Lwi Dwór figurujący nadal na liście gdańskich zabytków został sprzedany w ręce prywatne z przeznaczeniem na obiekt hotelowo-konferencyjny, do czego jednak nie doszło. Obecny właściciel chce go od lat bezskutecznie sprzedać.
Całkiem niedaleko – przy ulicy Gościnnej na Oruni, udało się za to wyremontować i uruchomić najmniejszy z domów podcienowychj dawnego dominium gdańskiego. Jest nim oruńska kuźnia pochodząca z 1800 roku. Działa tam obecnie bardzo modna kawiarenka.
(red)
fot. Stowarzyszenie Żuławy Gdańskie, Turystyczny Powiat Gdański, Fotopolska
Chcesz być na bieząco z informacjami ze świata historii? Jesteśmy na facebooku polnocnej.tv. Szukaj nas na Twitterze oraz wyślij nam maila.