„…Odwracamy dusze nasze na ścieżki pokoju i zgody”. Gdańsk i Krzyżacy w 550. rocznicę zawarcia II pokoju toruńskiego

Muzeum Historyczne Miasta Gdańska w dniu 22.10.2016 r., o godzinie 17:00 otwiera w Dworze Artusa nową wystawę. Ekspozycję, dofinansowaną ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego będzie można do 18 grudnia 2016 r. Wystawie będą towarzyszyć liczne wydarzenia oraz dedykowany im program edukacyjny. Z dr Januszem Trupindą [JT] rozmawia dr Andrzej Gierszewski [AG].

[AG] Dlaczego II pokój toruński jest przełomowy dla Polski i zakonu krzyżackiego?

[JT] Kończący wojnę trzynastoletnią (1454–1466) tzw. II pokój toruński (19 października 1466) był wydarzeniem znaczącym, zarówno jeżeli chodzi o historię Polski, jak i dzieje miasta Gdańska. Korona Królestwa Polskiego odzyskała: Pomorze Gdańskie, ziemię chełmińską i michałowską i powiększyła się o północno-zachodnią część Prus właściwych z Malborkiem (wraz z Żuławami), Elblągiem i Dzierzgoniem. Wyraźnie została podkreślona podległość zakonu krzyżackiego królowi polskiemu. Wielki mistrz stawał się̨ księciem i senatorem, zobowiązanym do uczestnictwa w Radzie Koronnej. Każdy nowo wybrany zwierzchnik zakonu powinien był złożyć przysięgę wierności królowi, a na jego wezwanie udzielić pomocy zbrojnej przeciw wrogom Królestwa Polskiego, co członkowie korporacji krzyżackiej i jej zwierzchnicy nieustannie kwestionowali do 1525 r., gdy ostatni wielki mistrz zakonu krzyżackiego książę Albrecht Hohenzollern złożył królowi Zygmuntowi Staremu (swojemu wujowi) hołd lenny i przeszedł wraz ze swoimi poddanymi na wyznanie luterańskie.

Jaka była rola Gdańska w wojnie trzynastoletniej i dlaczego była punktem zwrotnym w jego dziejach?

Gdańsk, który od samego początku wojny opowiedział się po stronie króla polskiego (zamek krzyżacki w mieście został rozebrany do fundamentów już w 1454), odegrał w zmaganiach bardzo istotną rolę. Nie tylko opłacał wojska najemne, ale także prowadził działania na morzu, np. blokując krzyżacki port Kłajpedzie (obecnie Litwa). W uznaniu tego król Kazimierz IV Jagiellończyk obdarzył miasto specjalnymi przywilejami, m.in. prawem bicia monety, czy zezwoleniem na przyjmowanie nowych mieszczan do prawa miejskiego i wydawanie wilkierzy bez ingerencji króla. Możliwość prowadzenia nieograniczonego handlu udzielona przez Kazimierza Jagiellończyka w połączeniu z dogodnym położeniem przy morskich szlakach handlowych i śródlądowych rozciągających się od Krakowa do Kowna i Wilna uczyniła Gdańsk najważniejszym miastem handlowym w Europie. Tak rozpoczął się okres prosperity, zwany „złotym wiekiem Gdańska”.

A jak Krzyżaków i sam zakon postrzegano w Gdańsku i w samych Prusach Królewskich?

Czas panowania Zakonu w Gdańsku (1308–1454), kiedy Gdańsk (a zwłaszcza Główne Miasto) stał się jednym z najważniejszych ośrodków handlowych Europy, poszedł w niepamięć. Celebrowano jedynie rocznice wypędzenia Krzyżaków z Gdańska i podkreślano udział miasta w zwycięskiej wojnie trzynastoletniej. Braci zakonnych na terenie Prus Królewskich, czyli wszystkich opisanych wyżej ziem, które po II pokoju toruńskim określano pojęciem Prus Królewskich, nazywano tyranami, a spuściznę po nich, skazano na zapomnienie, choć do dziś jest ona integralną częścią materialnego i niematerialnego dziedzictwa Gdańska.

Czy nasi przodkowie mieli ku słuszne powody?

Półtorawieczny okres panowania krzyżackiego wywarł wielki wpływ na urbanistyczny kształt miasta. Gdańsk składał się wtedy z czterech organizmów miejskich: Głównego i Starego Miasta, Osieka oraz Młodego Miasta. Z tego czasu pochodzą tak ważne miejskie budowle, jak kościół Mariacki (gdzie służyli krzyżaccy księża), ratusze Głównego i Starego Miasta, Dwór Artusa, czy Wielki Młyn. W Gdańsku działała mennica krzyżacka, prowadzone były szpitale. Dziedzictwem zakonu krzyżackiego są także zabytki liturgiczne oraz propagowane kulty świętych – patronów zgromadzenia. Gdańsk stał się miastem zamożnym i potężnym, zgłaszającym własne aspiracje, co nie podobało się Krzyżakom. Punktem zwrotnym była tzw. wielka wojna z Zakonem (1409-1411), kiedy to bitwie pod Grunwaldem władze Gdańska opowiedziały się za królem Władysławem Jagiełłą.  Miasto zostało za to dotkliwie ukarane – wtedy to zdarzyło się coś, co na długie lata położyło się cieniem na stosunku gdańszczan do Krzyżaków – komtur gdański zamordował gdańskich burmistrzów. Od tego momentu panowanie Zakonu w Gdańsku było kwestią czasu.

Co zobaczymy na wystawie?

Wystawa składa się z czterech części: „Pamięć o Krzyżakach w Gdańsku”, „Zakon krzyżacki w Gdańsku (1308–1454) i jego dziedzictwo”, „Krzyżacy w służbie ideologii narodowej” oraz „Zakon krzyżacki w propagandzie PRL”. Zaprezentowane zostanie wiele wyjątkowych zabytków, swoją rolę odegrają także elementy oryginalnego wyposażenia Dworu Artusa. Zobaczymy dwie „Bitwy pod Grunwaldem” – szkic olejny autorstwa Jana Matejki oraz obraz, którego autor Aleksander Ritter von Bensa młodszy przedstawił tą bitwę z punktu widzenia zakonu krzyżackiego.  Będzie bogaty wybór krzyżackich numizmatów, rękopisów, dzieła sztuki.

Będą jeszcze jakieś atrakcje?

Na wernisażu wystawy będzie obecny wielki mistrz – opat dr Bruno Platter OT, który będzie reprezentował swoich poprzedników. Na wystawie będzie można zobaczyć także prezentację multimedialną, dotyczącą dokumentów II pokoju toruńskiego. W dniu otwarcia wystawy grupa rekonstrukcyjna „Garnizon Gdańsk” przeprowadzi także inscenizację uroczystości jubileuszowych z 27 lutego 1754 r., zorganizowanych  z okazji 300-lecia wyzwolenia się Gdańska spod panowania Krzyżaków i związania się naszego miasta z Polską. Odbędzie się także koncert zespołu Goldberg Vocal Ensemble, który wykona Madrygały Andrzeja Hakenbergera (1574-1627) ze zbioru Neue Deutsche Gesänge (1610). To szczególny repertuar, wykonywany niegdyś w Dworze Artusa. Przez cały czas trwania wystawy będzie można zamówić dedykowane tej wystawie lekcje. Więcej informacji o nich znajdą Państwo na portalu www.mhmg.pl.

Zapewne to nie wszystko?

Skądże. 27 października o godz. 17.00 odbędzie się oprowadzanie kuratorskie po wystawie, na które zapraszam w swoim imieniu Muzeum oraz swoim. Z kolei 17 listopada o godz. 17.00 odbędzie się wykład „O patronach zakonu krzyżackiego w dzień św. Elżbiety Węgierskiej”.

Pozostańmy przy muzyce. Zapewne potrafi Pan zacytować zwrotki starych pieśni…

Podam przykładowe tytuły zwrotek: Kein Handwerk gilt mehr in der Welt, Das Nasendrehen kommt nu auf, All’ Handwerk’ müssen Werkzeug han, Mit dieser War’ betreugt man viel.

Osobliwe. Zdradzi Pan tytuł utworu i czemu akurat wybrał Pan ten fragment?

Przytoczyłem tytuły zwrotek „Pieśni o znojach i trudach braci cechowej“, ale będą też pieśni np. o miłości. Wielka polityka to bowiem jedno, ale z drugiej strony było życie, którego problemy bardziej zajmowały ówczesnych (dzisiejszych zresztą także) ludzi, niż oficjalna pamięć czasach krzyżackich w Gdańsku.

To chyba wszystko. Kiedy i gdzie startujemy?

22 października 2016 r. o godzinie 17:00 w Dworze Artusa przy Długim Targu. Będę niezmiernie rad widząc się z Państwem w tym dniu, aż do końca wystawy, który przypada w dniu 18 grudnia 2016 r.

Chcesz być na bieząco z informacjami ze świata historii? Jesteśmy na facebooku polnocnej.tv. Szukaj nas na Twitterze oraz wyślij nam maila. 

Tagi: