Podczas sukcesywnie prowadzonej kampanii wojskowej Hitler nie krył poglądów, że należy zwiększyć dawny zabór pruski w ten sposób, żeby uzyskać obszary wartościowe pod względem gospodarczym oraz militarnym. Tzw. Ziemie Zachodnie miały przejść pod administrację III Rzeszy i zostać z nią scalone. Dawna ziemia podludzi miała się stać częścią Wielkiej Rzeszy Niemieckiej.
Aneksja dużej częsci Polski flagrante bello i traktowanie ziem polskich jako zajęte poprzez debellację stanowiła co prawda jawne pogwałcenie konwencji haskiej oraz zwyczaju międzynarodowego, ale zostało zaakceptowane jako właściwe przez władze niemieckie. W dekrecie z 8 X postanowiono, że spośród starych okręgów niemieckich o nowe obszary powiększone zostaną tylko Śląsk i Prusy Wschodnie. W dekrecie tym napisano o wcieleniu ziem wschodnich (eingegliederte Ostgebiete). Jednakże nie zawiera on dokładnego przebiegu granic, gdyż toczyła się polityczna gra o włączenie wysokouprzemysłowionej Łodzi. W ten sposób bezpośrednio w obręb Rzeszy dostają się dawne województwa: pomorskie, poznańskie, górnośląskie, zachodnia część krakowskiego, powiat Suwałki oraz Zagłębie Dąbrowskie. Do Rzeszy zostało przyłączone również Wolne Miasto Gdańsk. Przesunięcie wobec obszaru byłego zaboru pruskiego wynosiło 150- 200 kilometrów na wschód.
Rzesza się rozrasta
Najważniejszą rolę spośród dystryktów wchłaniających ziemie polskie objęły dwa nowo utworzone czyli: Kraj Warty (Reichsgau Wartheland) o powierzchni 43 903 km2 oraz ludnością około 3,3 mln oraz Okręg Gdańsk-Prusy Zachodnie (Reichsgau Danzig- Westpreussen) o ludności 2 mln mieszkańców i powierzchni 26 055 km2. Namiestnikiem Kraju Warty został Arthur Greiser, zaś gauletierem i namiestnikiem okręgu Gdańsk-Prusy Zachodnie został Albert Forster. Co ciekawe mimo, iż włączenie ziem zaanektowanych w strefę celną i walutową nastąpiło już 20 XI to nadal z wyjątkiem Gdańska i dawnego województwa górnośląskiego obowiązywał ruch paszportowy między Rzeszą a zaanektowanymi terytoriami.
Spośród 10 139 000 ludzi zamieszkujących wszystkie zaanektowane terytoria wg szacunku S. Waszaka około 8 904 000 stanowiła ludność polska. Na czele rejencji stał Nadprezydent lub Namiestnik Rzeszy. Wszyscy oni podlegali Ministerstwu Spraw Wewnętrznych , które sprawowało koordynację polityki poprzez Centralę dla Ziem Wcielonych na Wschodzie (Zentralstelle fur die eingegliederten Ostgebiete). Ograniczenie roli ministerstwa do koordynowania ogólnych prawideł sprawowania władzy na terenach Ziem Zachodnich, może świadczyć o dużym wpływie lokalnych egzekutyw i rozporządzeń w wykonywaniu polityki wewnętrznej i ludnościowej.
Wiec NSDAP w Łodzi
Ziemie wcielone do istniejących prowincji Niemiec można podzielić na 4 rejencje włączone do Śląska niemieckiego (Gau Schlesien) obejmujące Górny Śląsk, Zagłębie Dąbrowskie oraz Zaolzie zagarnięte przez Polskę w 1938 roku Czechosłowacji. Do Prus Wschodnich został przyłączony okręg suwalski a także północna część Mazowsza. Pomiędzy ziemiami zaanektowanymi w granice III Rzeszy a Generalnym Gubernatorstwem została utworzona granica administracyjna i celna. Początkowo to posunięcie było utrzymywane w tajemnicy. RMdI zrezygnowało z tej praktyki po ukazaniu się na osobisty rozkaz Hitlera publikacji „Der Feldzung in Polen im September 1939”.
Triumf woli przed prawem
System prawa niemieckiego z dniem 4.X.1939 r. zaczął obowiązywać na terenach wcielonych do Rzeszy pomimo, iż dopiero 8 X nastąpiło ich formalne wcielenie. Osobiste dyrektywy Hitlera z X 1939 r. ukazują, że polityka wewnętrzna Niemiec na terytoriach okupowanych dążyła do skupienia całej władzy w okręgu w ręku namiestników i starostów. Byli oni bezpośrednio podlegli Kanclerzowi Rzeszy i posiadali szerokie uprawnienia w zakresie administracji oraz sądownictwa a także posiadali uprawnienia w działalności polityki skarbowej. Ministerstwo Spraw Wewnętrzycj (Reichministerium des Innern) wydając rozporządzenie wykonawcze odnoszące się do dekretu o administracji ziem wschodnich, wbrew stanowisku resortów skarbu oraz sądownictwa przekazała namiestnikom pełnie władzy sądowej i finansowej. Duże uprawnienia w Kraju Warty osiągnięto również na polu spraw kościelnych.
W administracji okręgu gdaskiego Forster w dużej mierze kierował się własnymi znajomościami i kierował do pracy w terenie głównie, wrogo nastawionych do Polaków, Niemców gdańskich. Natomiast Gteiser korzystał z pomocy ministerstwa przy doborze kadry okupacyjnej. Bardzo powszechną praktyką stało się obsadzanie stanowisk przez powiatowych kierowników NSDAP. Należy nadmienić, że formalne włączenie Ziem Zachodnich do Rzeszy oznaczało nie tylko włączenie ich w system administracyjny Niemiec ale także system prawa karnego i cywilnego. Polityczna doktryna faszyzmu usprawiedliwiała wykładnie prawa w myśl której Polacy stawali się apatrydami czyli bezpaństwowcami. Dopier w grudniu 1941 powstał w dekrecie Hitlera system prawa karnego dla Polaków i Żydów. Wykładnia taka umożliwiała wyjęcie ich poza system prawny i poprzez system ukazów i rozporządzeń stosowania wobec nich niezgodnych z prawem niemieckim praktyk.
W granice Kraju Warty od 1 kwietnia 1940 roku włączono ziemie Łódzką. W konsekwencji obszar ten stał się największym okręgiem administracyjnym w III Rzeszy. Na ziemiach wcielonych nie trudzono się by utworzyć administrację ogólną I i II instancji decydując się na powołanie urzędów starostów i burmistrzów oraz nadburmistrzów. Całość stopni administracyjnych zorganizowana była według wzorców pruskich nie posiadając jednocześnie pruskiego modelu biurokracji odwoławczej. Kierowanie w referatach politycznych oraz narodowościowych łączono z kierownictwem w Urzędzie Narodowościowym NSDAP. Należy zaznaczyć, że w modelu polityczno-ustrojowym Ziem Zachodnich występuje wiele wyspecjalizowanych instytucji, których zadania polegały na wysiedlaniu Polaków, osadnictwu Niemców i germanizacji. Wśród tych instytucji wymienia się: aparat Komisarza Rzeszy dla Umacniania Niemieckości, Centrala Przesiedleńcza (Umwandererzentrastelle) oraz Niemieckia Lista Narodowościowa (Deutshe Volksliste).
Administracje policyjną na podstawie rozporządzeń namiestników tworzyła niemiecka policja oraz aparat SS uzurpujący sobie uprawnienia policyjne na tych terenach. Jako, że oficjalnie tereny te były częścią państwa niemieckiego, nie powoływano policji złożonej z Polaków na wzór Polnishe Polizei w Generalnym Gubernatorstwie. Policja Wolnego Miasta Gdańska po reorganizacji i czystce politycznej weszła w skład policji Rzeszy.
Rekwiracje i prześladowania
Do istotnych zadań politycznych należało dokonywanie rekwizycji mienia i nieruchomości, czuwanie nad akcjami wysiedleńczymi oraz tropienie i rozpijanie miejscowego ruchu oporu. Powstały również jednostki policji politycznej Gestapo (Geheime Staatspolizei) stworzone do realizacji politycznych celów systemu totalitarnego. Przesłuchania odbywały się nierzadko wbrew prawu niemieckiemu, gdzie bez postawienia zarzutów metodą tortur wymuszano zeznania.
Instytucje kultury na Ziemiach Zachodnich zostały poddane kontroli ze strony Izby Kultury Rzeszy. Tylko zrzeszeni w izbie artyści mieli prawo tworzyć i być wystawiani, polska sztuka była uważana za politycznie zbędną dla podludzi. Urzędowo nakazano zniszczyć ślady polskiej przeszłości tak jak herby Polski przed Dworem Artusa w Gdańsku. Polskie instytucje kulturalne zostały zdelegalizowane, w ich miejsce pozwolono na powstanie rewii, teatrzyków i innych miejsc kultury niższego rzędu tłumacząc to niezdolnością Polaków do kultury wyższej.
Poza prawem
Podstawą sytemu prawnego Ziem Zachodnich był jak już uprzednio wspominałem system prawny III Rzeszy. Jednakże Żydzi i Polacy nie mogli korzystać z niemieckiego prawa karnego oraz cywilnego. Ponieważ myśl prawna niemiecka uznawała, że w wyniku Kampanii Wrześniowej państwo Polskie przestało istnieć jego obywatele stawali się apatrydami i nieobowiązywało ich niemieckie prawo. Prymat polityki nad prawem wymuszał takie interpretacje przepisów, by ludność polska była pozbawiona praw jednostki.
Prawa sądownicze wobec ludności polskiej posiadały Sądy Specjalne (Sondergerichte) i doraźne (Standgerichte) powołane decyzją o wojskowym postępowaniu karnym. Podlegały one OKW i jego wydziałowi prawnemu i opierały się na wykładni rozporządzeń i praw. Działały również policyjne sądy doraźne. W zakresie postępowania sądowego zalecenia polityczne władz dążyły do szybkiego i surowego orzekania winy podsądnego. Należy pamiętać iż niezgodnie z jakimkolwiek standardem prawa stosowano na szeroką skalę odpowiedzialnośc i karę zbiorową. Przewód sądowy miał być maksymalnie uproszczony natomiast Żydów i Polaków można było pozbawić prawa do obrońcy i oskarżyć w procesie niejawnym. Niemieckie ustawy oraz w większości rozporządzenia namiestników dotyczące prawa karnego dla Polaków i Żydów cechuje zasada bezwzględnego posłuszeństwa i przesunięcie punktu ciężkości z kwestii winy na kwestię kary.
Przyjęto, że w przypadku Polaków wystarczy zdolność do popełnienia winy i nieposłuszeństwo. Gdzie każda próba czynu karalnego była uznawana za równoznaczną z jego popełnieniem. Goring zalecił wydać specjalne przepisy mające zapewnić posłuszeństwo wobec Niemców. Uznano również, że czyny podlegające karze popełnione przez Żydów będą ścigane przez policję.
Odradzano natomiast ścigania Polek za spędzanie płodu co miało na celu zmniejszyć potencjał demograficzny ludności polskiej. Dr med. Karl Brandt w dekrecie podpisanym osobiście przez Hitlera zalecał do stosowania „śmierci z łaski”(Gnadentod) wobec osób nieuleczalnie chorych co wobec Polaków równało się z interpretacją prowadzącą do mordowania osób umysłowo chorych i trwale niezdolnych do pracy. Wśród chorób pretendujących do eutanazji znalazła się też gruźlica, zgodnie z osobistym rozkazem Greisera.
Prawo cywilne wobec Polaków było pewną kombinacją istniejących przepisów wraz z zaprzeczającymi im często rozporządzeniami władz okupacyjnych. Prawo do własności i do dziedziczenia zostały ograniczone i podlegały rewizji instytucjom wysiedleńczym. Na mocy decyzji administracyjnej można było pozbawić polskiego rolnika ziemi, natomiast nie mógł on nabyć jej w granicach III Rzeszy. Większość placówek do straw wysiedleń i osadnictwa działało w ramach SS więc podlegało kierownictwu NSDAP. Samochody i maszyny rolnicze podlegały konfiskacie zgodnie z rozporządzeniami Ministerstwa Rolnictwa. Polacy nie mieli również prawa do stosunków towarzyskich i seksualnych Niemcami pod groźbą „potraktowania szczególnego” (Sonderbehandlung). Małżeństwa mieszane zostały albo unieważnione albo proponowano wpisanie współmałżonka na listę narodowościową. Wszelkie wywłaszczenia zostały zalegalizowane ex post rozporządzeniem z 17 IX 1940 o wywłaszczeniu majątków ruchomych należących do Polaków. Złamano tym samym nie tylko obowiązujące wcześniej prawo, ale także zasadę lex retro non agit.
Piotr Celej
Chcesz być na bieząco z informacjami ze świata historii? Jesteśmy na facebooku polnocnej.tv. Szukaj nas na Twitterze oraz wyślij nam maila.