Pruszcz Gdański na socrealistycznej wystawie w Zachęcie

Powiat Gdański, pruszcz gdański, socrealizm, Bartosz Gondek  budynek krajowej rady narodowej, Bartosz Gondek, Zachęta, www.polnocna.tv, www.strefahistorii.pl, Północna.Tv, Strefahistorii.pl

Jedynie słuszny, zgodny z referatem i wyznaczający trendy dla młodych architektów. 67 lat temu dwóch architektów - Wacław Rembiszewski i Leopold Taranczewski, zaprezentowali projekt Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Pruszczu Gdańskim.

Bartosz Gondek

23 lipca 1949 roku, na warszawskiej konferencji PZPR, Bolesław Bierut proklamował sprowadzenie z ZSRR idei socrealizmu. Niecały miesiąc wcześniej grupa oddanych władzy architektów potępiła modernizm. Nową, socjalistyczną jakość w architekturze rozumiano przede wszystkim jako potrzebę zapewnienia powszechnie dostępnych higienicznych warunków zamieszkania, co wpisywało się w trendy europejskie. W kwestii formy i detalu postanowiono – paradokslanie - wzorem sowieckim oprzeć się na elementach narodowych. Historyzujące formy „narodowe” miały nawiązywać głównie do renesansu, choć środowisko warszawskie mocno naciskało, aby odwoływać się do bliższego sowietom klasycyzmu. Był to pewnego rodzaju powrót do ideologii narodowej w architekturze, promowanej w Polsce w pierwszym okresie XX lecia międzywojennego, co z pewnością niezbyt pasowało do pierwotnych intencji partyjnych kacyków.

Pierwszą okazją do zaprezentowania nowych projektów architektonicznych, które mogły wpisać się w monumentalny „Plan Sześcioletni”, uchwalony przez sejm zaledwie rok wcześniej, był Pierwszy Ogólnopolski Pokaz Projektów Architektury, który odbywał się od 22 stycznia do 28 lutego 1951 roku w warszawskiej Zachęcie. Na pokazie zaprezentowano 136 projektów. Było to bardzo nagłośnione wydarzenie, charakterystyczne dla dla polityki kulturalnej lat stalinizmu. Pokazanie projektów w Zachęcie podyktowane było chęcią podkreślenia historycznej doniosłości dokonujących się wówczas przemian w polskim życiu artystycznym i zbliżenia architektury i sztuk plastycznych. Na pokazie zaprezentowano między innymi założenie urbanistyczne MDM czyli Marszałkowskiej Dzielnicy Mieszkaniowej, socrealistyczne zaplecze Nowego Światu, monumentalne rondo Waszyngtona, dom kultury w Nowym Porcie, kamieniczki odbudowywanego Gdańska i modelowy przykład nowej architektury powiatowej administracji publicznej w Polsce, czyli Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Pruszczu Gdańskim.

Najważniejszym celem organizatorów było wyselekcjonowanie projektów zgodnych z doktryną socrealizmu. Ten cel przeważył nawet staranne udokumentowanie całej ekspozycji. W prasie reprodukowano jedynie te projekty, które uzyskały pozytywną ocenę. Podobnie z nazwiska wzmiankowano tylko tych architektów, których dzieła zostały dobrze przyjęte. Jak pisze Marek Czapelski z Zachęty … „Opublikowany materiał ilustracyjny z pokazu stanowił przegląd dopuszczalnych i akceptowalnych w dobie stalinizmu rozwiązań architektonicznych i urbanistycznych. Mimo deklaratywnego podnoszenia roli odniesień do tradycji, mniej lub bardziej dosłownych trawestacji rozmaitych motywów, detali i całych schematów kompozycyjnych ewokujących klasycyzm, renesans i barok, w milczący sposób akceptowano obecność rozmaitych wariantów dekoracyjnej architektury w tradycji Auguste’a Perreta. Pod względem tematu natomiast ilustracje projektów pokazywały bogaty program inwestycyjny Polski Ludowej w zakresie budownictwa publicznego, podkreślając rolę instytucji nauki, kultury i edukacji w architektonicznym krajobrazie nowego państwa.

Najlepsze projekty, w tym oczywiście  prezydium, znalazły się także w wyznaczającej trendy w architekturze, publikacji Bohdana Garlińskiego „Architektura polska 1950 – 1951".

Wkrótce do projektu dołączył drugi – przeznaczony na potrzeby lokalnych władz partyjnych. W ten sposób zamknięto koncepcję urbanistyczną modelowych, lokalnych ośrodków władzy w terenie. Po projekt sięgnięto nie tylko w Powiecie Gdańskim, ale także w różnych miejscach PRL-u, między innymi w Sztumie i Łęczycy.

26 marca 1956 roku, na Ogólnopolskiej Naradzie Architektów ogłoszono oficjalny koniec socrealizmu w polskiej architekturze. W lat 70. ubiegłego wieku, gdy władze PRL zlikwidowały powiaty, a do budynku przeniesiono ośrodek zdrowia. Po przywróceniu powiatów w latach 90 – tych, ponownie stał się siedzibą lokalnych władz. Dekadę temu polscy historycy architektury uznali, że jest on wart objęcia ochroną konserwatorską. Tak stało się także z budynkiem przy Wojska Polskiego 16, który systematycznie i aktualnie także modernizowany, utrzymuje pierwotną formę i detal, czego przykładem jest odnowione według zaleceń konserwatorskich, podłogowe lastryko, oraz sufitowe kasetony.

Prace z Pomorza prezentowane w 1951 roku na Ogólnopolskim Pokazie Projektów Architektury w Zachęcie:

- Dom kultury w Nowym Porcie w Gdańsku ([Witold?] Rakowski)

- Gmach poczty w Gdańsku (Lech Kadłubowski)

- Budynek Spółdzielni „Czytelnik” w Gdańsku (Wacław Rembiszewski)

- Szkoła Jungów w Gdyni (Kazimierz Biszewski, Alfred Chrzan i L. Zalewski)

- Fragment wybrzeża w Gdyni (Kazimierz Biszewski, Alfred Chrzan i L. Zalewski)

- Budynek biurowy Państwowych Gospodarstw Rolnych w Gdańsku (Kazimierz Biszewski, Andrzej Kulesza)

- Prezydium Rady Narodowej w Pruszczu pod Gdańskiem (Wacław Rembiszewski, Leopold Taranczewski)

Artykuł ukazał się także w formie papierowej, w najnowszym wydaniu miesięcznika historyczno - artystycznego Neony Tożsamość.

(Red.) Bartosz Gondek fot. Powiat Gdański

Chcesz być na bieząco z informacjami ze świata historii? Jesteśmy na facebooku polnocnej.tv. Szukaj nas na Twitterze oraz wyślij nam maila. 

Tagi: