Zapomniana gdańska pamiątka I Wojny Światowej

11 listopada na świecie kojarzony jest przede wszystkim z datą końca I wojny światowej. Na Pomorzu zachowały się różne obiekty związane z jej upamiętnieniem, warto wyruszyć na ich poszukiwanie.

dr Anna Kruger

W bocznej nawie kościoła św. Trójcy w Gdańsku znajduje się zapomniany zabytek, o którego przeznaczeniu wie niewielu gdańszczan. To pięć tajemniczych czarnych tablicy z listą imion, nazwisk oraz dat urodzin i śmierci pisanych złotą gotycką czcionką. Obiekt ten jest jedynym zachowanym reliktem tego rodzaju w Gdańsku upamiętniającym żołnierzy z parafii św. Trójcy poległych w I wojnie światowej. W dwudziestoleciu międzywojennym takich form upamiętnienia było więcej. W większości ówczesnych gdańskich kościołów ewangelickich urządzano specjalne kaplice poświęcone żołnierzom z I wojny światowej. Oprócz kościoła św. Trójcy znajdowały się w kościołach św. Jana, Katarzyny, Mariackim, Bartłomieja, Piotra i Pawła, Elżbiety i Barbary. We wspomnianej parafii św. Trójcy miejsce pamięci urządzono w 1921 roku po południowej stronie kościoła przy późnogotyckim krucyfiksie. Tuż przy nim umieszczono napis: Ja żyje i oni żyć będą. Po jego lewej stronie duży napis namalowany na ścianie Bohaterom wojny z lat 1914–1918 z wdzięczną miłością poświęcony. Na ścianach zawieszono właśnie zachowane do dziś czarne drewniane tablice, poświęcono je około 330 poległym żołnierzom pochodzącym z tej parafii (podano ich stopień wojskowy, datę śmierci, wykonywany wcześniej zawód). Podobne rozwiązanie zastosowano w kościele NMP. W kaplicy, w której po lewej stronie znajdował się słynny późnośredniowieczny krucyfiks, umieszczono 25 czarnych drewnianych tablic, powyżej nich znajdował się napis informujący, iż są one poświęcone żołnierzom poległym w wojnie 1914–1918. W kościele św. Jana w starej kaplicy Bożego Ciała urządzono kaplicę ku czci żołnierzy poległych w I wojnie światowej. W centralnym punkcie tuż przy ścianie umieszczono stele z szarego kamienia zwieńczoną krzyżem żelaznym. W jej przedniej części znajdował się napis: Naszym zmarłym poległym za ojczyznę. Była ona otoczona niskim żelaznym ogrodzeniem, a u jej stóp złożono żołnierski hełm oraz dwie skrzyżowane szable. Na ścianach pomieszczenia zawieszono drewniane tablice pamiątkowe. Na jednej z nich wiszącej centralnie nad stelą widniała inskrypcja: Pamięci naszych 4030 żołnierzy/towarzyszy broni poległych za ojczyznę na polach bitew Rosji i Francji. Żołnierze byłego gdańskiego Regimentu Piechoty nr 128. Po obu jej stronach wisiały chorągwie Regimentu Grenadierów nr 5 i Regimentu Piechoty nr 128 z tabliczkami upamiętniającymi Fryderyka III i Wilhelma II. Pozostałe 13 tablic zawierało nazwiska poległych i dane z datą śmierci i nazwą oddziału. Zbliżona w formie kaplica znajdowała się w kościele św. Katarzyny w zachodniej części nawy północnej. W środku pomieszczenia wzniesiono na niskim cokole pomnik w formie sześcianu wykonanego z betonu zwieńczonego ręcznie kutym krzyżem żelaznym (u jego stóp hełm a po bokach szable). Z przodu obiektu umieszczono lapidarny napis – Naszym poległym 1914 –1918. Na trzech ścianach kaplicy zawieszono 12 czarnych tablic ze złoconymi nazwiskami poległych.

Odmienny charakter miał obiekt w kościele św. Bartłomieja urządzony w piątej kaplicy po północnej stronie świątyni. Poświęcono go poległym żołnierzom z parafii. W kaplicy ustawiono wolno stojący pięcioskrzydłowy ołtarz. Jego skrzydła podzielono na 6 części, na których wnętrzu umieszczono nazwiska i stopień wojskowy poległych z zewnątrz znajdowała się inskrypcja: Zmarłym w wojnie 1914–1918 210 mężczyznom i młodzieńcom, którzy ponieśli śmierć za ojczyznę. Tablice ich pamięci ufundowała wdzięczna parafia św. Bartłomieja 1923/1924. Polegli jako bohaterowie. Obok znajdował się cytat z Biblii – Gdy umieramy umieramy dla Pana, gdy żyjemy żyjemy dla Pana. Z kolei w kościele św. Piotra i Pawła upamiętniono zmarłych fundując poświęcone im tablice. Od podobnych obiektów w innych kościołach różniły się jednak formą zewnętrzną. W tylnej części głównej nawy kościoła w pobliżu wejścia zawisły cztery tablice z nazwiskami poległych na wojnie parafian. Białe tło tablic z napisami barwy czarnej oraz symbolem krzyża żelaznego w górnej części otaczały grube ramy. Dwie podobne tablice wisiały również w kościele św. Barbary (białe tło, czarne napisy, czarne ramy). Znajdowały się one w nawie głównej kościoła z tyłu poniżej organów. Zaś w kościele św. Elżbiety (dawnym garnizonowym) wśród licznych tablic poświęconych żołnierzom poległym w wojnach prowadzonych przez Prusy w XIX stuleciu jedna z tablicy dotyczyła tych z wojny 1914 –1918.

Źródło: W. Drost, Kunstdenkmäler der Stadt Danzig. St Johann, t.1, Stuttgart 1958; W. Drost, Kunstdenkmäler der Stadt Danzig. St. Katharinen, t. 2, Stuttgart 1957; W. Drost, Kunstdenkmäler der Stadt Danzig. St. Trinitatis Kirche, St. Peter und Paul, St. Bartholomäi, St. Barbara, St. Elisabeth, Hl. Geist Engl. Kapelle, St Brigitten, t. 5, Stuttgart 1958; W. Drost, Kunstdenkmäler der Stadt Danzig. Die Marienkirche in Danzig und ihre Kunstschatze, t. 4, Stuttgart 1958.

Oprac, fot.  Anna Krüger

Chcesz być na bieząco z informacjami ze świata historii? Jesteśmy na facebooku polnocnej.tv. Szukaj nas na Twitterze oraz wyślij nam maila. 

Tagi: