Wrzesień 1939 r. na Pomorzu

1 września 1939 o 4.45, bez wypowiedzenia wojny i ogłoszenia mobilizacji, wojska niemieckie zgodnie z planem Fall Weiss, uderzyły na Polskę na całej długości polsko-niemieckiej granicy oraz z terytorium Moraw i Słowacji.

Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Ignacy Mościcki wydał odezwę, w której po oświadczeniu o niesprowokowanej agresji Niemiec przeciwko Polsce wezwał naród do obrony wolności i niepodległości kraju. Założeniem „Fall Weiss” było okrążenie i zniszczenie Wojska Polskiego na zachód od linii Wisły nie później niż w czternastym dniu od uderzenia Wehrmachtu. 

Symbolem ataku Niemiec stało się uderzenie na polską składnicę wojskową Westerplatte w Wolnym Mieście Gdańsku, rozpoczęte o godzinie 4.45 strzałami pancernika „Schleswig-Holstein”. 205 polskich żołnierzy placówki Westerplatte, pod dowództwem mjr. Henryka Sucharskiego i jego zastępcy kpt. Franciszka Dąbrowskiego, zajmujących rejon wyposażony w 5 betonowych wartowni i koszary wojskowe oraz umocnione obiekty polowe, broniło się przez siedem dni przed siłami liczącymi 3,4 tys. żołnierzy niemieckich z kompanii SS-Heimwehr Danzig, kompanii szturmowej piechoty morskiej z pancernika Schleswig-Holstein, oddziałów Selbstschutz i batalionu saperów, przy jednoczesnym ostrzale niemieckiej artylerii z rejonu Wisłoujścia, Brzeźna, Nowego Portu, z pancernika „Schleswig-Holstein” oraz atakami powietrznymi eskadry samolotów Stukas. Westerplatte skapitulowało 7 września o godz. 10.15

Drugim punktem oporu w Wolnym Mieście Gdańsku obrona Poczty Polskiej w Gdańsku. Poczta została zdobyta po 14 godzinach zaciekłych walk, a jej obrońcy rozstrzelani. Jednocześnie Albert Forster, ogłoszony dekretem Senatu Wolnego Miasta Gdańska z 23 sierpnia 1939 „głową” Wolnego Miasta ogłosił 1 września 1939 przyłączenie Wolnego Miasta Gdańska do III Rzeszy. W tym samym dniu Wysoki Komisarz Ligi Narodów, Carl Jakob Burckhardt na żądanie Alberta Forstera opuścił terytorium Wolnego Miasta Gdańska wraz z personelem Komisariatu Ligi Narodów w Wolnym Mieście.

W ramach Akcji Tannenberg niemieckie służby specjalne i Policja WMG przystąpiły do masowych aresztowań i likwidacji instytucji polskich na jego terenie. Po aresztowaniach rozstrzeliwano Polaków w masowych egzekucjach, m.in. w Piaśnicy Wielkiej. 1 września 1939 Niemcy aresztowali w Gdańsku pierwszych 250 Polaków, których umieszczono w utworzonym 2 września 1939 obozie koncentracyjnym Stutthof.

Zdjęcie niemieckich żołnierzy z dumnymi minami wyłamującymi szlaban graniczny z polskim godłem z Gdyni Kolibek obiegło świat we wrześniu 1939 roku. Faktycznie ów fotografia datowana na 1 września 1939 roku, wykonana została dokładnie dwa tygodnie później. W tym czasie tj. 1 września w Kolibach wciąż trwały ciężkie walki. Stacjonujący tam polscy żołnierze z 2. Morskiego Pułku Strzelców wyparli siły niemieckie z granicy i po 7 września, zmuszeni byli wycofać się na Kępę Oksywską.

Na samym początku walk 1 września funkcjonariusze polskiej Straży Granicznej wysadzili też w powietrze wiadukt kolejowy na granicy, by utrudnić niemieckim wojskom wdarcie się do Gdyni. 

1. Członkowie gdańskich formacji policyjnych udają łamanie szlabanu.

2.  Posterunek niemiecki przed dworcem kolejowym w Gdańsku. Widoczni uzbrojeni żołnierze pilnujący dworca z tablicą w języku niemieckim "Stop! Niebiezpieczeństwo zastrzelenia"

3. Zapasy polskiej amunicji zdobyte przez Niemców na Westerplatte, wyłożone na placu przed budynkiem koszarowym.

4. Zasieki z drutu kolczastego przy przyczółku mostowym w Tczewie.

5. Polscy jeńcy przed jednym z bunkrów, pilnowani przez niemieckich żołnierzy.

6. Defilada wojsk niemieckich przed Dworem Artusa w Gdańsku . Na podeście widoczni m.in. gen. Walter Heitz (3 z prawej) i gauleiter Albert Forster (2 z prawej).

7. Grupa cywilów, polskich mieszkańców Gdańska schwytana przez Niemców w czasie zajmowania miasta stoi z rękami podniesionymi do góry.

8. Adolf Hitler w towarzystwie żołnierzy obserwuje przez lornetkę Gdynię. Obok niego w czarnym płaszczu Albert Forster.

9. Albert Forster - gauleiter Wolnego Miasta Gdańska odczytuje proklamację o przyłączeniu Gdańska do Rzeszy. Była ona transmitowana na żywo przez radio.

10. Albert Forster - gauleiter Gdańska przemawia do zgromadzenia niemieckich kobiet.

11. Albert Forster - gauleiter Gdańska (z prawej) przemawia do załogi stoczni gdańskiej.

12. Niemiecka ludność Gdańska wita wojska niemieckie na Długim Targu. Widoczna armata sFH 18 kal 150 mm.

 

Zdj. ze zbiorów NAC