Dzieje Wielkiej Synagogi w Gdańsku – konferencja i odsłonięcie makiety

W poniedziałek, 8 października o godz. 10:30 w siedzibie Gdańskiego Teatru Szekspirowskiego rozpocznie się konferencja naukowa poświęcona dziejom Wielkiej Synagogi w Gdańsku. Wystąpieniom naukowców będzie towarzyszyło odsłonięcie makiety zburzonego w 1939 r. budynku oraz wystawy plenerowej poświęconej gminie żydowskiej w Gdańsku. Potem prelegenci i goście przeniosą się do Domu Uphagena.

– Pod koniec XIX wieku w Gdańsku około 2% mieszkańców stanowili Żydzi. Teraz przywracamy tę pamięć, ponieważ nasze miasto jest miejscem spotkań wielu kultur – mówi prezydent Gdańska Paweł Adamowicz. – Symboliczne upamiętnienie istnienia Wielkiej Synagogi, poprzedzone naukową debatą, jest konsekwencją naszych działań na rzecz oswajania inności. Musimy wykonywać ten gest spotkania, ciekawości tego, co niesie inna kultura, inna religia. Dopiero wtedy możemy ze sobą rozmawiać jak równy z równym i zapobiegać przejawom antysemityzmu.

Zdecydowana większość spośród ok. 2,7 tys. Żydów, skupiona wokół pięciu gmin wyznawała reformowany odłam judaizmu. Żadna z gmin funkcjonujących przy Starych Szkotach, Winnicy, Wrzeszczu, czy przy ul. Szerokiej i ul. Szopy nie posiadała stałej bożnicy integrującej całą społeczność, aż do kwietnia 1883 r., gdy zawiązano Komitet Zjednoczeniowy Gmin Gdańskich. Jego celem była budowa nowej synagogi, która stałaby się centrum życia nie tylko religijnego, ale i kulturalnego gdańskich Żydów. Po zakupie działki przy dzisiejszej ulicy Bogusławskiego władze Gdańska zleciły budowę berlińskiej firmie Ende i Boeckmann. Synagoga została uroczyście otwarta 15 września 1887 roku przez gdańskiego rabina Kossmana Wernera.

 Wydarzenia maja 1939 r.

Na początku XX wieku w synagodze otwarto jedno z pierwszych na świecie muzeów judaistycznych. – Posiadało ono bogatą kolekcję. Jej lwią część przekazał znany kolekcjoner i przedsiębiorca pochodzenia żydowskiego – Lesser Giełdziński. Poza pełnieniem funkcji sakralnych odbywały się tu również liczne koncerty, występy teatralne oraz wykłady znanych profesorów i rabinów z całego świata mówi dr Ewa Szymańska, z-ca Dyrektora Muzeum Gdańska. – Po 1933 r., dojściu nazistów do władzy, sytuacja się skomplikowała, a gdańscy żydzi trzymali wartę obawiając się niechętnych im bojówek. W 1939 r. synagogę sprzedano Senatowi Wolnego Miasta Gdańska. 15 kwietnia odbyło się ostatnie nabożeństwo, a budynek został otoczony płotem, na którym umieszczono napis: „Komm lieber Mai und mache von Juden uns jetz frei” („Przybądź, kochany maju, i uwolnij nas od Żydów”). To hasło ziściło się w maju 1939 r. Gdańscy naziści zburzyli Wielką Synagogę, a Gdańsk utracił część swojego wielokulturowego dziedzictwa. Niebawem zostanie ono przypomniane – dodaje Szymańska.
Synagogi nie odbudowano. Obecnie w pobliżu jej dawnego położenia znajduje się Gdański Teatr Szekspirowski, w którym dawne dzieje bożnicy przypomną historycy. Podczas pierwszej części konferencji w Gdańskim Teatrze Szekspirowskim omówione zostaną dzieje 5 gmin żydowskich (Katarzyna Wojtczak), architektura Wielkiej Synagogi (dr Jacek Bielak) oraz postać Lessera Giełdzińskiego (Izabela Olkowska). Wykłady odbędą się od 10:30 do 12:00. Druga i trzecia część konferencji odbędzie się w Domu Uphagena, oddziale Muzeum Gdańska w godz. 13:00–16:30. Prelekcje będą dotyczyć historyków gdańskich żydowskiego pochodzenia – Teodora Hirscha (prof. UG Rafał Kubicki) oraz Paula Simsona (prof. UG Beata Możejko) oraz teatru żydowskiego w Gdańsku (Mieczysław Abramowicz). Ostatnia część konferencji będzie dotyczyć samej społeczności żydowskiej w Gdańsku. O stosunku mieszczaństwa do Żydów w epoce nowożytnej opowie prof. Edmund Kizik, o awansie społecznym wyznawców judaizmu – dr Michał Schulz, prof. Grzegorz Berendt przypomni dzieje instytucji żydowskich w powojennym Gdańsku, a Klaudiusz Grabowski o próbach ratowania cmentarzy żydowskich po 1945 r.

Poznaj Wielką Synagogę

Konferencji będzie towarzyszyła prezentacja makiety Wielkiej Synagogi, która od 8 października będzie towarzyszyła Gdańskiemu Teatrowi Szekspirowskiemu. Autorem rzeźbiarskiego modelu jest Michał Wysocki, a projektantem cokołu oraz otoczenia Michał A. Witkowski. Przygotowania trwały pół roku. Uroczystego odsłonięcia dokona prezydenta Gdańska Paweł Adamowicz.

Muzeum Gdańska przygotowało miniwystawę o dziejach budynku i obywatelach Gdańska pochodzenia żydowskiego, którzy doprowadzili do wybudowania w Gdańsku Wielkiej Synagogi. Składającą się z pięciu plansz narrację, przygotowaną przez dr Katarzynę Darecką, będzie można oglądać do 28 października 2018 r.


PROGRAM

 Termin:                 8 października 2018 roku (poniedziałek)

godz. 10.30–11.40 – KONFERENCJA (część 1)

Teatr Szekspirowski, ul. Bogusławskiego 1

Prowadzenie: prof. dr hab. Edmund Kizik

dr hab. Waldemar Ossowski, prof. UG (Dyrektor Muzeum Gdańska), Powitanie gości i wprowadzenie do konferencji

Katarzyna Wojtczak (Uniwersytet Gdański, Studia Doktoranckie), W cieniu Wielkiej Synagogi – bożnice gdańskiego Śródmieścia

dr Jacek Bielak (Uniwersytet Gdański), Wielka Synagoga. Zagadnienia architektoniczne

Izabela Jastrzembska-Olkowska (Muzeum Gdańska), Lesser Giełdziński (1830–1910),  kolekcjoner

godz. 12.00–12.45 – ODSŁONIĘCIE MAKIETY WIELKIEJ SYNAGOGI i otwarcie WYSTAWY PLENEROWEJ Wielka Synagoga w Gdańsku

przed Teatrem Szekspirowskim, ul. Bogusławskiego 1

Przemówienie – Prezydent Paweł Adamowicz

Przemówienie – przedstawiciel Gminy Żydowskiej

Modlitwa – przedstawiciel Gminy Żydowskiej

Kurator wystawy: dr Katarzyna Darecka

Wystawa prezentowana będzie 8 do 28 października 2018 r.

godz. 12.45–13.00 – przerwa kawowa

Dom Uphagena, oddział Muzeum Gdańska, ul. Długa 12

13.00 –14.00 – KONFERENCJA (część 2)

Dom Uphagena, oddział Muzeum Gdańska, ul. Długa 12

Prowadzenie: dr hab. Waldemar Ossowski, prof. UG

dr hab. Rafał Kubicki, prof. UG (Uniwersytet Gdański), Theodor Hirsch (1806–1881), historyk i archiwista miasta Gdańska

prof. dr hab. Beata Możejko (Uniwersytet Gdański), Paul Simson (1869–1917), badacz gdańskiego średniowiecza i czasów nowożytnych

Mieczysław Abramowicz (Muzeum Narodowe w Gdańsku), Teatr żydowski w Gdańsku i jego aktorzy

godz. 14.00–15.00 – lunch

Dom Uphagena, oddział Muzeum Gdańska, ul. Długa 12

godz. 15.00–16.30 – KONFERENCJA (część 3)

Muzeum Gdańska - Dom Uphagena, ul. Długa 12

Prowadzenie: prof. dr hab. Beata Możejko

prof. dr hab. Edmund Kizik (Instytut Historii PAN), Mieszczaństwo gdańskie wobec Żydów w XVII–XVIII wieku

dr Michael K. Schulz (Uniwersytet w Poczdamie), Awans gospodarczy i społeczny gdańskich Żydów w XIX wieku

prof. dr hab. Grzegorz Berendt (Uniwersytet Gdański), Instytucje żydowskie w Gdańsku w latach 1945–1989

Klaudiusz Grabowski (Muzeum Gdańska), Cmentarze żydowskie w Gdańsku po 1945 roku. Zapomniane dziedzictwo, dewastacja i próby ratowania (komunikat)

(Red.) fot Muzeum Gdańska

Chcesz być na bieząco z informacjami ze świata historii? Jesteśmy na facebooku polnocnej.tv. Szukaj nas na Twitterze oraz wyślij nam maila. 

Tagi: