W poniedziałek, 8 października o godz. 10:30 w siedzibie Gdańskiego Teatru Szekspirowskiego rozpocznie się konferencja naukowa poświęcona dziejom Wielkiej Synagogi w Gdańsku. Wystąpieniom naukowców będzie towarzyszyło odsłonięcie makiety zburzonego w 1939 r. budynku oraz wystawy plenerowej poświęconej gminie żydowskiej w Gdańsku. Potem prelegenci i goście przeniosą się do Domu Uphagena.
– Pod koniec XIX wieku w Gdańsku około 2% mieszkańców stanowili Żydzi. Teraz przywracamy tę pamięć, ponieważ nasze miasto jest miejscem spotkań wielu kultur – mówi prezydent Gdańska Paweł Adamowicz. – Symboliczne upamiętnienie istnienia Wielkiej Synagogi, poprzedzone naukową debatą, jest konsekwencją naszych działań na rzecz oswajania inności. Musimy wykonywać ten gest spotkania, ciekawości tego, co niesie inna kultura, inna religia. Dopiero wtedy możemy ze sobą rozmawiać jak równy z równym i zapobiegać przejawom antysemityzmu.
Zdecydowana większość spośród ok. 2,7 tys. Żydów, skupiona wokół pięciu gmin wyznawała reformowany odłam judaizmu. Żadna z gmin funkcjonujących przy Starych Szkotach, Winnicy, Wrzeszczu, czy przy ul. Szerokiej i ul. Szopy nie posiadała stałej bożnicy integrującej całą społeczność, aż do kwietnia 1883 r., gdy zawiązano Komitet Zjednoczeniowy Gmin Gdańskich. Jego celem była budowa nowej synagogi, która stałaby się centrum życia nie tylko religijnego, ale i kulturalnego gdańskich Żydów. Po zakupie działki przy dzisiejszej ulicy Bogusławskiego władze Gdańska zleciły budowę berlińskiej firmie Ende i Boeckmann. Synagoga została uroczyście otwarta 15 września 1887 roku przez gdańskiego rabina Kossmana Wernera.
Wydarzenia maja 1939 r.
Na początku XX wieku w synagodze otwarto jedno z pierwszych na świecie muzeów judaistycznych. – Posiadało ono bogatą kolekcję. Jej lwią część przekazał znany kolekcjoner i przedsiębiorca pochodzenia żydowskiego – Lesser Giełdziński. Poza pełnieniem funkcji sakralnych odbywały się tu również liczne koncerty, występy teatralne oraz wykłady znanych profesorów i rabinów z całego świata mówi dr Ewa Szymańska, z-ca Dyrektora Muzeum Gdańska. – Po 1933 r., dojściu nazistów do władzy, sytuacja się skomplikowała, a gdańscy żydzi trzymali wartę obawiając się niechętnych im bojówek. W 1939 r. synagogę sprzedano Senatowi Wolnego Miasta Gdańska. 15 kwietnia odbyło się ostatnie nabożeństwo, a budynek został otoczony płotem, na którym umieszczono napis: „Komm lieber Mai und mache von Juden uns jetz frei” („Przybądź, kochany maju, i uwolnij nas od Żydów”). To hasło ziściło się w maju 1939 r. Gdańscy naziści zburzyli Wielką Synagogę, a Gdańsk utracił część swojego wielokulturowego dziedzictwa. Niebawem zostanie ono przypomniane – dodaje Szymańska.
Synagogi nie odbudowano. Obecnie w pobliżu jej dawnego położenia znajduje się Gdański Teatr Szekspirowski, w którym dawne dzieje bożnicy przypomną historycy. Podczas pierwszej części konferencji w Gdańskim Teatrze Szekspirowskim omówione zostaną dzieje 5 gmin żydowskich (Katarzyna Wojtczak), architektura Wielkiej Synagogi (dr Jacek Bielak) oraz postać Lessera Giełdzińskiego (Izabela Olkowska). Wykłady odbędą się od 10:30 do 12:00. Druga i trzecia część konferencji odbędzie się w Domu Uphagena, oddziale Muzeum Gdańska w godz. 13:00–16:30. Prelekcje będą dotyczyć historyków gdańskich żydowskiego pochodzenia – Teodora Hirscha (prof. UG Rafał Kubicki) oraz Paula Simsona (prof. UG Beata Możejko) oraz teatru żydowskiego w Gdańsku (Mieczysław Abramowicz). Ostatnia część konferencji będzie dotyczyć samej społeczności żydowskiej w Gdańsku. O stosunku mieszczaństwa do Żydów w epoce nowożytnej opowie prof. Edmund Kizik, o awansie społecznym wyznawców judaizmu – dr Michał Schulz, prof. Grzegorz Berendt przypomni dzieje instytucji żydowskich w powojennym Gdańsku, a Klaudiusz Grabowski o próbach ratowania cmentarzy żydowskich po 1945 r.
Poznaj Wielką Synagogę
Konferencji będzie towarzyszyła prezentacja makiety Wielkiej Synagogi, która od 8 października będzie towarzyszyła Gdańskiemu Teatrowi Szekspirowskiemu. Autorem rzeźbiarskiego modelu jest Michał Wysocki, a projektantem cokołu oraz otoczenia Michał A. Witkowski. Przygotowania trwały pół roku. Uroczystego odsłonięcia dokona prezydenta Gdańska Paweł Adamowicz.
Muzeum Gdańska przygotowało miniwystawę o dziejach budynku i obywatelach Gdańska pochodzenia żydowskiego, którzy doprowadzili do wybudowania w Gdańsku Wielkiej Synagogi. Składającą się z pięciu plansz narrację, przygotowaną przez dr Katarzynę Darecką, będzie można oglądać do 28 października 2018 r.
PROGRAM
Termin: 8 października 2018 roku (poniedziałek)
godz. 10.30–11.40 – KONFERENCJA (część 1)
Teatr Szekspirowski, ul. Bogusławskiego 1
Prowadzenie: prof. dr hab. Edmund Kizik
dr hab. Waldemar Ossowski, prof. UG (Dyrektor Muzeum Gdańska), Powitanie gości i wprowadzenie do konferencji
Katarzyna Wojtczak (Uniwersytet Gdański, Studia Doktoranckie), W cieniu Wielkiej Synagogi – bożnice gdańskiego Śródmieścia
dr Jacek Bielak (Uniwersytet Gdański), Wielka Synagoga. Zagadnienia architektoniczne
Izabela Jastrzembska-Olkowska (Muzeum Gdańska), Lesser Giełdziński (1830–1910), kolekcjoner
godz. 12.00–12.45 – ODSŁONIĘCIE MAKIETY WIELKIEJ SYNAGOGI i otwarcie WYSTAWY PLENEROWEJ Wielka Synagoga w Gdańsku
przed Teatrem Szekspirowskim, ul. Bogusławskiego 1
Przemówienie – Prezydent Paweł Adamowicz
Przemówienie – przedstawiciel Gminy Żydowskiej
Modlitwa – przedstawiciel Gminy Żydowskiej
Kurator wystawy: dr Katarzyna Darecka
Wystawa prezentowana będzie 8 do 28 października 2018 r.
godz. 12.45–13.00 – przerwa kawowa
Dom Uphagena, oddział Muzeum Gdańska, ul. Długa 12
13.00 –14.00 – KONFERENCJA (część 2)
Dom Uphagena, oddział Muzeum Gdańska, ul. Długa 12
Prowadzenie: dr hab. Waldemar Ossowski, prof. UG
dr hab. Rafał Kubicki, prof. UG (Uniwersytet Gdański), Theodor Hirsch (1806–1881), historyk i archiwista miasta Gdańska
prof. dr hab. Beata Możejko (Uniwersytet Gdański), Paul Simson (1869–1917), badacz gdańskiego średniowiecza i czasów nowożytnych
Mieczysław Abramowicz (Muzeum Narodowe w Gdańsku), Teatr żydowski w Gdańsku i jego aktorzy
godz. 14.00–15.00 – lunch
Dom Uphagena, oddział Muzeum Gdańska, ul. Długa 12
godz. 15.00–16.30 – KONFERENCJA (część 3)
Muzeum Gdańska - Dom Uphagena, ul. Długa 12
Prowadzenie: prof. dr hab. Beata Możejko
prof. dr hab. Edmund Kizik (Instytut Historii PAN), Mieszczaństwo gdańskie wobec Żydów w XVII–XVIII wieku
dr Michael K. Schulz (Uniwersytet w Poczdamie), Awans gospodarczy i społeczny gdańskich Żydów w XIX wieku
prof. dr hab. Grzegorz Berendt (Uniwersytet Gdański), Instytucje żydowskie w Gdańsku w latach 1945–1989
Klaudiusz Grabowski (Muzeum Gdańska), Cmentarze żydowskie w Gdańsku po 1945 roku. Zapomniane dziedzictwo, dewastacja i próby ratowania (komunikat)
(Red.) fot Muzeum Gdańska
Chcesz być na bieząco z informacjami ze świata historii? Jesteśmy na facebooku polnocnej.tv. Szukaj nas na Twitterze oraz wyślij nam maila.